Kendisiyle İzmirin tarihi yapılarından olan ve sokağa da adını veren evinin mutfağında söyleştik. Mutfak dediğime bakmayın. 3 bin metrekarelik bir mekanın haremlik, selamlığının yanı sıra bir dönem mutfak olarak kullanılan bölüm, bugün bizim normal apartmanlarda oturduğumuz daireler kadar bir alanı kaplıyor.
Ayşe Mayda Evini, İzmirin eski valilerinden Sadrazam Kamil Paşa, oğlu Sait Paşa için inşa ettirmiş. İzmirde 1901 yılında Saat Kulesini Raymond Charles Péréye yaptıran Kamil Paşa, eseri çok beğenince aynı tarihte hem bu konutu hem de Sarı Kışlada bulunan 25 musluklu havuzu yaptırmış. 62 yıl boyunca oturduğu, Saat Kulesiyle yaşıt köşkü ısıtmak, merdivenleri inip çıkmak zorlaşınca Ayşe Mayda, konutun restore ettirdiği mutfak bölümünde yaşamaya başlamış.
Siyah beyaz bir film izledik
Ayşe Maydanın fotoğraflarla, plaketlerle, kitaplarla, birbirinden zarif objelerle süslü, anılarıyla dolu odasında sohbete başladığımızda siyah beyaz bir filmin setine girdik sanki. Bir çocuğun neşesiyle canlı, heyecan dolu sesi, sevimli halleriyle anlattıkça bir masal prensesini izlediğimizi varsaydık. İzmirin en güzel zamanlarını onunla birlikte yad ettik, Güzelyalıda bahçelerden sarkan yaseminleri, gülleri kokladık, perdeyle ayrılmış atlı tramvaylara bindik, okuduğu okulların bahçelerinde dolaştık. İzmiri bir de Ayşe Maydanın penceresinden izledik
Bir madalyanın izinde
Ayşe Maydanın tatlı anlatımlarını karşılaştığımız her ortamda zevkle dinlesek de onu ziyaret etmek istememin asıl nedeni yakasında gördüğüm bir madalyaydı. Birkaç yıl önce Konak Belediyesinin düzenlediği Ustaya Saygı etkinliğine konuk olan Ayşe Maydanın yakasında, Türk Hava Kurumunun 1925-1950 yılları arasında uçak alınması için bağış yapanlara verilen bir altın madalya dikkatimi çekmişti. Bu madalya, o yıllarda kuruma bir defada 200 lira ya da düzgün taksitlerle 250 lira veren bağışçılara veriliyordu. Peki 1916 doğumlu Ayşe Maydada bu madalya ne arıyordu?
İşte bu sorunun yanıtını aramak için ziyaret ettiğimiz Ayşe Mayda elinde bir küçük keseyle karşıladı bizi. Kesenin içinde yakasında gördüğüm altın madalya ve üzerinde Arapça yazı bulunan pırıl pırıl bir okul rozeti vardı. Önce madalyayı anlattı sonra da bizi yaşadığı dönemin İzmirine götürecek okul rozetini
Hamalbaşı Salih Ağanın kızı olmak
Ayşe Mayda kendisinin de dediği gibi şanslı bir çocuk olarak doğmuş. Hem varlıklı hem de çocuğunu özel bir okula gönderecek, Türkiyenin ilk kadın ortodontisti olmasına yol açacak geniş görüşlü bir ailenin çocuğu olmuş. Mayda şunları anlatıyor ailesine ilişkin:
Babam çok varlıklı bir insandı, nakliyeciydi, ama İzmirin bütün nakliyesini düşünün. Biz ilk defa Beyler Sokağında otururduk. Bizim büyük mağazalarımız vardı, belki 40 tane de arabası vardı babamın. Hiç unutmuyorum babam, Birinci Dünya Harbinde katana atlarımızı askeriyeye vermişti top arabalarında kullanılması için. Büyük katanalar. İngiliz Bahçesinde yerlerimiz vardı. Tepecik tarafında su depoları filan var ya, oralarda bir yerdeydi o atların ahırları. Bizim atlar hatta yarışmaya girerdi, güzellik yarışmasında birinci gelirdi.
Babasının Kemeraltındaki işyerlerine ilişkin bilgi verirken az önce oradan gelmiş gibi canlı anlatıyor Ayşe Mayda. O yılların Kemeraltını dinliyoruz kendisinden:
Salih Ağa İş Hanı vardı, orası da bizimdi. Başta Şaphane vardı, Şaphane Sokağı, şaphanemiz, yağhanemiz vardı. Ondan sonra Palamut Hanı vardı. Ekmekçibaşı Hanı da denirdi. O Şaphane Sokağında ve arkasında Sulu Mezar vardı. Sulu Mezar Sokağının orada Cezayir Hanı vardı. O Cezayir Hanı hala duruyor. Babam Cezayir Hanını işletirdi. Babam incir, üzüm, palamut işi de yapardı. O yıllarda tütün bilinmezdi İzmirde. Tütün, muhacirler geldikten sonra başladı. İncir zamanı oldu mu Ağustosta, babam kıyameti kopartırdı. Hanlar temzilenir, develerle Aydından incir gelirdi. Üzüm de Manisadan trenle gelirdi. Sonra babam onları depolarda işletirdi. Hiç unutmam, incirler için Kordondan denizden su alırdı kadınlar, incirleri suya basarlar, katlayıp kutulara yerleştirirlerdi.
Herkese yardım eden bir adam
Babasının çok verimkar bir adam olduğunu söylüyor Ayşe Mayda. Elinde tuttuğu Türk Hava Kurumuna ait altın madalyayı gösterirken, Babam sadece Hava Kurumuna değil her yere yardım ederdi. Dünya Harbinde katana atlar bağışlamıştı topçekerler için.Yanlış hatırlamıyorsam Hava Kurumuna 2 bin 500 lira gibi bir para bağışlamıştı. Madalyanın ne olduğunu bilmiyordum. Arada takardım, annem kasaya koymuş gitmişti diyor. Maydaya madalyanın beratını sorduğumda, ne olduğunu bilmediğini söylüyor. Madalyayı anlattıktan sonra okul rozetini gösteriyor Ayşe Mayda. Pırıl pırıl, ilkokula giderken taktığı rozeti sevgiyle uzatıyor:
Okulumuz Memleket Hastanesinin arkasında, özel bir kız okuluydu. Çok güzeldi o günler. Orası kapandıktan sonra bu binayı babamdan kiralayan İtalyanların Okuluna gittim çok kısa bir süre. 1928 yılıydı galiba. Sörler vardı burada. Disiplinli bir okuldu ben alışmışım serbestliğe. Kız kardeşim buraya devam ett, ama ben sevemedim. Çünkü bütün arkadaşlarım Amerikan Kız Kolejine gidiyordu. Ben de oraya gitmek istedim. O zamana kadar eşarp kimse kullanmazdı İzmirde. Okulun öğrencilerinin de coce de rouj renginde yani horoz ibiği rengi, portakal rengi gibi eşarpları vardı. Bayılırdım onlara, bir de ellerde raketler tenis oynuyorlar. Okula 1928 senesinde beşinci sınıftan başladım. 1937de liseden mezun oldum.
Türkiyenin ilk ortodontisti
Amerikan Kız Kolejinin ilk mezunlarından olan Ayşe Mayda daha sonra arkadaşlarıyla İstanbula gitmiş. 1934de Atatürkün kadınlara seçme ve seçilme hakkı getirmesine karşın kadınların o yıllarda hala evde olduğuna dikkat çeken Mayda, İstanbulda arkadaşı Mevhibe Ata ile birlikte Diş Tebabeti Mektebine; yani Diş Hekimliği Fakültesine kaydolmuş. İzmirden gelmiş, yabancı dil bilen, zeki ve modern bir öğrenci olarak hocalarının da dikkatini çekmiş Mayda. Üniversite yıllarına ilişki şu anıları paylaşıyor bizimle:
1933de, Atatürk o zaman Almanyadan kovulan yahudileri aldı, İsmet İnönü ile birlikte. Çok ünlü hocalar mesela Dember fizikti, Arndt fizikte ya da kimyada, bizim hocamız ise Prof.Kantorowiczdi. Çok sevdik laboratuvarı, hocalar bizi sevdi. Okul bittikten sonra 4,5 yıl da Prof. Kantorowiczin asistanlığını yaptım. 1941den 1945e kadar. Harp yıllarıydı. Annem İzmirden hastalanıp çağırınca hocam kal dese de annemin yanına döndüm. Hocam dönmek istediğimi söylediğimde, Ne yapacaksın o dead townda? yani ölü şehirde demişti.
Ayşe Mayda okuldan ayrılırken hocasına, İzmirde açacağı işyerinin tabelasına ne yazayım diye sormuş. Hocası ona sadece Ayşe Mayda yaz demiş. Neden diş hekimi, ortodontist değil de sadece isim? dediğinde, Öyle meşhur olacaksın ki, Ayşe Mayda deyince kim olduğunu bilecekler diye yanıt vermiş Prof. Kantorowicz. Ve Ayşe Mayda markası da böylece doğmuş.
Çalışan bir kadın olmak
Ayşe Mayda İzmire döndükten sonra İkinci Beyler Sokağında ve Ankara Palas Otelinin büro olarak tasarlanan odalarından birinde sürdürmüş mesleğini. 1983 yılında vedalaşmış hastalarıyla. Birçok zorlukla savaştığı günleri şöyle anlatıyor:
Ben çok mücadele ettim. Çünkü o yıllarda ortodontisliğin ne olduğu bilinmiyor. Herkes çocuğumun dişlerini oynatma diyor. Savaş yılları, malzeme yok, tel yok. Avrupaya giden arkadaşlarımızdan rica ediyoruz malzeme için. Kemeraltında elektrikçilere gidip bantları yapıştırtıyorum. Sterilizatör bile bilinmiyordu. Ben bir mühendis arkadaşımla ilk sterilizasyon makinasını yaptırtmıştım. Berberlerin dişçilik yaptığı, insanların yüzünün apselerle şiştiği, antibiyotiklerin bilinmediği yıllardı. Ama ben işimle kabul ettirdim kendimi. Kendini kabul ettirmek lafla olmaz. Güzel bir iş yaptın mı karşındaki de görür takdir eder seni.
Atatürkü görmek
Ayşe Mayda eğitim ve iş yaşamı boyunca İstanbulun da, İzmirin de en güzel yıllarına tanıklık etmiş. İzmirde entellektüel, eğitimli, aydın insanlar hep yoldaşı arkadaşı olmuş. Kendi döneminin İzmirine dönüyor söyleşirken, İzmirin böyle büyüyeceğini hayal bile edemezdim. Ben İzmiri çok beğenirdim. Tramvay Caddesi derdik buraya, Mithatpaşa Caddesi değildi o zaman. Bütün köşklerin bahçesinde yaseminler, güller mis gibi kokardı okula giderken. Benim zamanımda kadınlar sokağa pek çıkmazdı, evdeydi. Atatürkten evvel atlı tramvaylar vardı. Ortada perde olur, önde erkekler arkada kadınlar otururdu. Sonra tramvaylar iki türlü oldu diyor.
Ayşe Mayda Atatürkü de birçok defa görenlerden. 1934 yılında Atatürkün İran Şahı ile İzmire gelişini çok net hatırlıyor. Ellerinde karanfillerle Atatürkü görmek için caddede koşturduklarını anlatıyor. Anılarını paylaşıyor, masal dinler gibi dinliyoruz :
Bir kere Sadık Bey Gazinosunun orada gördüm Atatürkü, dans ederken. Sadık Bey Latife Hanımın dedesi. Muammer Beyin babası. Onun yukarda yazlığı vardı. Orada balo yapıldı. Hepimiz koştuk gttik. Beyaz perdeler var aradan bakıyoruz. Atatürk geldi, yanında Salih Bozok var, yaveriydi. 1934 gibi olmalı. Atatürk, Hakimiyeti Milliyenin bir öğretmeni vardı, Çetin Beydi sanırım, onun hanımıyla dans ettiler. Atatürk, çok yakışıklıydı. Atatürk gelip de bizi beğeniverirse diye saklanırdık. Atatürk bir vals yapardı, fraklarının kuyrukları uçardı adeta. Başka türlüydü o dansı izlemek.
Ayşe Mayda ile sohbetimizde İzmirin tanınmış simalarını konuşuyoruz. Necati Cumalı, Safiye Ayla ve Mekke Emirinin oğlu olan eşi Şerif Muhittin Targan, Ruhi Su, Rakım Elkutlu, Cevat Şakir Kabaağaç, Ferit Eczacıbaşı, Samim Kocagöz, Haluk Cansın diye sıralıyor Mayda. Yanından ayrılırken, İzmir benden sorulur diyor o güzel gülümseyişiyle
Fotoğraflar: Hüseyin Erciyas
Category: Köşe yazıları