Konak İlçesi, Alsancak Mahallesi, Atatürk Caddesi 1125 ada 1 parselde yapılacak Ege Medeniyetleri Müzesi Projesi, yaklaşık 15 bin metrekarelik bir alanı kapsayacak. Alanın 12-13 bin metrekaresinin sergileme alanı olarak değerlendirileceği komplekse, bina ve sergileme açısından büyük sıkıntı yaşanan İzmir Etnoğrafya Müzesi ile Arkeoloji Müzesi’nin de taşınması planlanıyor. Son teknolojiye göre düzenleneceği belirtilen, engellilerin de rahatça ziyaret edebileceği müzede idare binası, sergileme alanları, yeme içme mekanları, müze mağazası ve depo gibi farklı işlevler taşıyan bölümler bulunması düşünülüyor. Kompleksin 24 saat yaşayan bir alan, müzenin ise kültürel ve bilimsel etkinliklere ev sahipliği yapan, interaktif bir müze olması öngörülüyor.
İzmir, 18 kazı alanıyla Türkiye’nin en çok kazı yapılan ve teşhire değecek çok sayıda esere sahip ili olarak biliniyor. Yeni müze, İzmir müzelerindeki depolarda bulunduğu tahmin edilen 217 bine yakın eser içinse hem sergileme hem de koruma açısından büyük önem taşıyor. Eski Tekel kampüsü içindeki sigara fabrikası ve hizmet binalarını kapsayan kompleks, depolarda bekleyen eserlerin yanı sıra, kazılarda ortaya çıkan yeni eserler için de sergileme olanağı sağlayacak. İhaleyi kazanan E. S. Yapı Şehircilik Mimarlık Restorasyon San. Tic. Ltd. Şti.’nin daha önce İzmir’de Tarihi Havagazı Fabrikası ile Konak Yalı Camisi’nin restorasyon işini üstlendiği biliniyor.
Reji Projesi site takıldı
Alsancak’taki eski Tekel Sigara Fabrikası alanı için geçmiş yıllarda Ege Medeniyetleri Müzesi Projesi’nden önce iki önemli proje daha yapıldı. Kültür ve Turizm Bakanlığı 2007 yılında Tekel İzmir Sigara Fabrikası’nın, kültür merkezi olarak yeniden işlevlendirilmesi projesi kapsamında ihale açtı. İhaleyi 49 yıllığına, İzmir Sanat, Sergi, Kongre ve Yatırım İşletme Ticaret A. Ş. kazandı. Arkas Holding, İzmir Ekonomi Üniversitesi ve İzmir Ticaret Odası ortaklığıyla kurulan İzmir Sanat A. Ş. tarafından hazırlanan Reji İzmir projesinde; müze, sergi salonları, tiyatro, sinema, sanat atölyeleri, sanatçılar sokağı, eğitim merkezi, konser binası, şehir kulübü, restoran, kafe ve 300 araçlık otopark yer alıyordu. 25 milyon lira yatırımla gerçekleştirileceği açıklanan proje, otopark alanı olarak kullanılacak alanın 2. derece sit alanı olması nedeniyle tıkanınca Arkas Holding, projeden çekilmişti.
Üniversiteye niyet müzeye kısmet
Eski Tekel Sigara Fabrikası alanının “Özel Tesis” (kültür ve sanat amaçlı eğitim ve öğretim tesisi) amaçlı kullandırılması için 2013 yılında Nevvar-Salih İşgören Vakfı’nın yaptığı başvuruya ön izin verildi. 25 yıllığına kiralanan alanda bulunan binaların güvenliği için personel bile görevlendirildi. Fabrika kampüsünü eğitim kampüsüne dönüştürmeyi planlayan Vakıf, Salih İşgören’in vasiyeti gereği alanda bir kolej ve üniversite kurmak istedi. O dönemin gazetelerinde “Kampüste sanat koleji, fen koleji, sağlık koleji, ana okulu yer alacak. Burada 5 bine yakın öğrenci eğitim görecek” haberleri yayımlandı. Kültür ve sanat amaçlı eğitim fabrikası olarak düşünülen alanda İzmirliler 24 saat yaşayacak, gençler gitar dinletileri yapacak, kadınlar da dükkanlarda el sanatlarını sergileyecekti. Tiyatro ve bale salonlarının da bulunacağı tescilli binalardan oluşan bu tarihi kültür kompleksini, kruvaziyer gemileriyle gelen turistlerin de ziyaret etmesi amaçlanmıştı. Gazete haberlerinde vakfın toplam 10 milyon liralık yatırımla yapacağı eğitim kampüsünün bir kısmı 2017’de tamamı 2018’de açılacaktı.
Tahsis iptal edildi
Nevvar Salih İşgören Vakfı’nın kültür fabrikasına dönüştürmeyi planladığı çalışmalar için aldığı ön tahsis, 2016 yılında iptal edildi. Bakanlık İzmir’in uzun zamandır özlemini çektiği ve ihtiyaç duyduğu Ege Uygarlıkları Müzesi’ni bu alanda yapmaya karar verdi.
İzmir Sanat A. Ş’ye ve Nevvar Salih İşgören Vakfı’na kısmet olmayan eski Tekel Sigara Fabrikası alanı 11 yıldan bu yana işlev değişikliği için sessiz sedasız bekliyordu. Tütün desenli demir kapısının çevresinde, kapısının üstündeki Tekel yazısının bulunduğu alanda otlar biten mekanın müzeye dönüşerek kent turizmine büyük bir canlılık kazandıracağı tahmin ediliyor.
Yeni düzenlemeyle önünden tramvay hattının geçtiği Eski Tekel Fabrikası, konumu itibariyle son derece önemli bir noktada bulunuyor. Alsancak Tren Garı’nın yanıbaşında, Alsancak Limanı’na birkaç yüz metre uzaklıktaki fabrikanın çevresinde Devlet Demiryolları Müzesi, özgün Türk çalgılarının sergilendiği MÜZİKSEV, Neşe ve Karikatür Müzesi, Mask Müzesi, Yaşar Resim Müzesi ve Sanat Galerisi gibi tarihi, kültürel ve turistik açıdan önemli alanlar bulunuyor.
134 yıldır ayakta
Alsancak’ta eski Tekel Fabrikası’nın, Fransız sermayeli şirket Tütün Rejisi’nin kurulduğu (Régie Co-Intéressée Des Tabacs De L’empire Ottoman) 1884 ya da 1886 yılında inşa edildiği (1) tahmin ediliyor. 20 bin metrekare alan üzerinde 12 bina bulunuyor. Uzun yıllar Tekel tarafından sigara üretiminde kullanılan fabrika 2002 yılında üretimi durdurularak kapatıldı ve Özelleştirme İdaresi’ne devredildi. Bina dönemin Kültür Bakanı Atilla Koç’un ısrarıyla dönemin Maliye Bakanı Kemal Unakıtan tarafından 2006 yılında yapılan protokolle tiyatro ve opera binası yapılmak üzere Bakanlığa devredildi. Alan içindeki köşklerden biri sigara fabrikası kapandıktan sonra Tekel tarafından lokal olarak da hizmet verdi.
(1) İzmir’i İzmir Yapan Adlar – Kent Sözlüğü – Yaşar Ürük
(Haberde yer alan Tekel Sigara Fabrikası’na ilişkin hava fotoğrafları ile siyah-beyaz fotoğraflar Yaşar Ürük arşivinden alınmıştır. )
Category: Köşe yazıları