İzmir’de yerel ekonominin dinamosu kurumların kayıtlı tarihi 133 yıl geriye gidiyor. İktisat Kongresi gibi ülke ekonomisine yön veren, hedef yükselten kentin ilk sanayicilerine, şirket sahiplerine, ihracatçılarına, yerel işletmecilerine, onların deneyimlerine, heyecanlarına, yaşadıkları zorluklara ilişkin ait yazılı bilgilerimiz oldukça sınırlı. Her fırsatta dile getirdiğimiz, İstanbul’da, Bursa’da, Adana’da olduğu gibi bir “sanayi tarihi müzesi”nin olmaması İzmir için büyük eksiklik.
Bir sanayi müzemiz olsaydı, bu müzeyi kuran yetkililer eminim ki güzel bir sözlü tarih çalışmasını da atlamazlardı. Objeler, malzemeler bir yana, işin bir de deneyim kısmı var kuşkusuz. Her toplantıda 4.0 teknolojisinden, sanayi devriminden, robot teknolojisinden söz eden sanayiciler için mesleğinin duayenlerinin, sanayinin çınarlarının deneyimleri, yaşadıkları, sıkıntılarda ürettikleri çözümler, bilgisayarların, internetin, cep telefonlarının olmadığı, pazarlamanın guruların değil şirketi kuranların işinin olduğu dönemlerde yaşananlar ne kadar değerli birikimler.
***
Bu yazıda, İzmir sanayisine 64 yıldır tanıklık eden, Terbay Makina Endüstri ve Ticaret A.Ş.’nin kurucusu, bugün 85 yaşına aktif olarak sürdürdüğü Bosna Hersek Fahri Başkonsolosu olarak giren Ahmet Kemal Baysak’ın birikimlerinden, deneyimlerinden söz etmek istiyorum. Baysak’ın deneyimleri, kentin sanayi tarihi için unutulmaz anılar niteliğinde. 25 yıldan bu yana yaşamımızda yer alan, deneyimleriyle eşime ve bana her zaman yol gösteren Ahmet Kemal Baysak’ın yeni yaşını kutluyor, sevdikleriyle birlikte sağlıklı, huzurlu, mutlu ve güzel günler getirmesini diliyorum.
İzmir sanayisine tanık olmak
İzmir’in sanayisine 64 yıldır tanıklık eden, adı yurt içinde ve yurt dışında bulvarlara, kent meydanlarına verilen, çok sayıda kentin “altın anahtarıyla” fahri hemşerilikleriyle onurlandırılan Ahmet Kemal Baysak’ın iş yaşamı, ortağı ve okul arkadaşı Cemal Tercan ile başlamış. Mithatpaşa Endüstri Meslek Lisesi’nden 1951 yılında mezun olan iki arkadaş, atölyelerinin duvarına çaktıkları çiviye ceketlerini asıp çalışmaya koyulmuş. 1954 yılında temeli atılan Terbay Makina Endüstri ve Ticaret AŞ, “endüstriyel tesisler kuran endüstri kuruluşu” olarak da bilinen Terbay Şirketler Grubu’nun nüvesini oluşturmuş..
İzmir Atatürk Organize Sanayi Bölgesi Kültür Yayınları arasında çıkan, meslektaşlarımız Nihat Delibaşı, Murat Şahin, Sinan Doğan ve Mehmet Ali Sütlü’nün katkılarıyla hazırlanan “Okul Kuran Okuldan, Sanayici Fabrikasına Mithatpaşalılar” kitabında Ahmet Kemal Baysak ile yapılan söyleşiye de yer veriliyor. İzmir sanayisinin sözlü tarihine ilişkin değerli yayınlardan biri olan kitaptaki söyleşisinde Baysak, işe duvara astıkları iki çiviyle başladıklarını söylüyor. “1 Temmuz 1954’de Terbay başladı. Cemal Tercan – Kemal Baysak. Duvarda iki çivi. Cemal ile benim gömleklerimiz asılı. İlk işimizi aldık. Biz oradan aldığımız ivme ile kartopu gibi yuvarlanmaya başladık” diyor. Ahmet Kemal Baysak, işe başladığı yıllarda İzmir sanayisine ilişkin şu anıları paylaşıyor:
“1950’li yıllara kadar değil İzmir’de; Türkiye’de sanayi yok denecek kadar zayıf. İncir, pamuk işletmeleri ve yeni yeni kurulmakta olan atölyeler var. Bunların en ünlüsü Cemal Demir’in Sümer Makine Atölyesi ve Musa Acarkan’ın Güneş Makine Atölyesi. Mahmut Nabi Uzman dökümhane ve makine atölyesi vardı. 1945 yılında orada, 1946 yılında da Sümer Atölyesi’nde çıraklık yaptım. İzmir sanayisinin gelişmesinde Mithatpaşa’dan mezun duayenlerimiz vasıtasıyla başlıyor. Ondan sonra Ahmet Yar, Nuri Atik (Akdöküm) Adem Taner (Faz Elektrik), onlarla İzmir sanayisi büyük bir atılım yapıyor. İzmir Sanayi’nin, istihdamın artmasını sağlıyor. Bunlar küçük sermayelerle başlayıp Türkiye ölçüsünde büyük kabul edebilecek boyutlara geliyorlar. Duayenlerin yanında binlerce kişi meslek öğreniyor. Biz de Cemal Tercan ile o kuşaktan sonra geliyoruz. Necdet İtmeç, Nihat Karakartal, Cemal Dirin. Cemal çıraklıktan gelmedir. Ama oğulları Mustafa, Nihat ve Melih; üçü de Mithatpaşa mezunudur.”
Okulun metal işleri bölümüne kayıt olan ve her gün Karşıyaka’dan okula üç taşıtla gelen Ahmet Kemal Baysak, okul yıllarında yaz tatillerinde ise çırak olarak çalışmış. Babaları memur olmalarını istemediği için sanat okulundan mezun olan diğer arkadaşları gibi Devlet Demiryolları’nı, Deniz Yolları ya da Türk Silahlı Kuvvetleri’ni tercih etmemiş. Babasının kendilerini çırak vermesinin çalışma yaşamlarını, mezun olduktan sonra iş bulmalarını kolaylaştırdığını anlatan Baysak, Cemal Tercan ile ortak işe yönelene kadar ustabaşı olarak atölyelerde çalışmış.
Atölyeden fabrikaya
Terbay Makina Endüstri ve Ticaret AŞ, Türkiye’nin gelişimine paralel olarak ihtiyaç ve talepler doğrultusunda üretim yapmayı sürdürüyor. Terbay’ın Kapılar semtinde, mütevazı bir atölyede başlayan üretim serüveni bugün Bornova’da 20 bin metrekaresi kapalı, toplam 50 bin metrekarelik alanda gerçekleşiyor. Çelik konstrüksiyonla başlayan imalatlar, yıllar içinde makina ve daha komplike anahtar teslimi endüstriyel ünite ve sistemlerin gerçekleştirilmesine dönmüş.
1975 yılında BMC’ye yan sanayi hizmeti veren firma, 1996 yılında Türk sanayisinin en köklü ve en büyük kuruluşlarından Uzel Makine, UZEL’e hizmet vermeye başlamış. 2000’li yılların başındaki ekonomik krizler nedeniyle Türkiye’deki ana sanayilerin zor duruma girmesi, Terbay yöneticilerini bir arayışa yöneltmiş. 2005 yılında Caterpillar Fransa’ya orijinal ekipman üreticisi olarak başlattığı ihracat, firma için çok önemli bir dönüm noktası olmuş.
Bugün ikinci kuşağın yönetiminde hizmet veren Terbay Makina Endüstri ve Ticaret A.Ş. “ağır iş ve hizmet makinaları, “zirai traktörler”, “ticari araçlar”, “maden makinaları”, “kara araçları – savunma sanayi” olmak üzere beş ana sektöre iş üretiyor. Terbay’da üretim faaliyetleri 250 nitelikli ve iyi eğitimli personel, kuruluşun göz bebeği Terbay Çıraklık Okulu öğrencileriyle birlikte, yüksek kalite ve titizlikle sürdürülüyor.
Köklerine bağlı bir İzmir sevdalısı
Ahmet Kemal Baysak, 1878 yılında Bosna Hersek’ten Karşıyaka’ya göç eden bir ailenin oğlu olarak 31 Ocak 1933 günü dünyaya geldi. 1951 yılında Mithatpaşa Erkek Sanat Enstitüsü’nün Metal İşleri Bölümü’nden mezun oldu. Enstitü’den sınıf arkadaşı Cemal Tercan, merhum kardeşleri Salih Şükrü Baysak ve Şükrü Baysak ile birlikte bugünkü Terbay Şirketler Grubu’nun temelini attı.
Terbay Şirketler Grubu Onursal Başkanı olan Ahmet Kemal Baysak, 1975 yılından başlayarak Ege Bölgesi Sanayi Odası’nda Meclis Üyeliği, Yönetim Kurulu Üyeliği ve Yönetim Kurulu Başkan vekilliği, İzmir Atatürk Organize Sanayi Bölgesi Yönetim Kurulu Üyeliği ve İdari Komite Başkanlığı, Mesleki Eğitim ve Küçük Sanayiyi Destekleme Vakfı (MEKSA) Onur Kurulu ve Yönetim Kurulu Üyeliği yapmış. İzmir Dokuz Eylül Dağcılık ve Doğa Severler Kulübü Kurucu Üyeliği ve Onursal Başkanlığı, İzmir Dağcılık ve Doğa Severler Kulübü Derneği (İDADİK) Kurucu Üyeliği, Karşıyaka Spor Kulübü Yönetim Kurulu Üyeliği Baysak’ın üstlendiği görevler arasında.
27 Mart 1994 seçimlerinde Doğru Yol Partisi adayı olarak katıldığı seçimlerde Karşıyaka Belediye Başkanlığı’na seçildi. Bu görevi 18 Nisan 1999 tarihine kadar sürdürdü. 6 Nisan 1992 günü başlayan ve 15 Aralık 1995 gününe kadar süren, Boşnaklar’a uygulanan soykırım ve katliam sırasında soydaşlarına kucak açtı. 2002 yılında Bosna Hersek Devleti’nin aldığı bir karar ile dünyada ilk ve tek olarak kendisine “Fahri Konsolosluk” görevi verildi. Bosna Hersek Fahri Başkonsolosu olan Baysak, aynı zamanda Türkiye Bosna Hersek Kültür Dernekleri Federasyonu Kurucu ve Onursal Başkanı, Dünya Bosna Hersek Göçmenler Birliği Yönetim Kurulu Üyesi ve Büyükelçisi, İzmir Bosna Sancak Kültür ve Yardımlaşma Derneği’nin de onursal başkanı. Baysak, evli, üç çocuk, altı torun, iki de torun çocuğu sahibi.
Fotoğraflar: Saadet Erciyas, Hüseyin Erciyas, Kadir Kemaloğlu, Sedat Sözer
Yazar Saadet Erciyas’ın önceki “Kent-Yaşam” yazıları:
[catlist id=18 pagination=no]
