Yaverinin Sesinden Bir Başka Atatürk

İzmir’imizin kurtuluşu günü 9 Eylül’ü büyük coşkuyla kutlarken bu hafta bana iletilen, Atatürk’ün altı yıl yaverliğini yapan Cevdet Tolgay’ın anılarının yer aldığı “Yaverinin Sesinden: Bir Başka Atatürk” kitabını tanıtmak istedim. Kitapta Atatürk’le çalışmış, onun sırdaşı ve yaşadıklarının tanığı olmuş bir askerin, Atatürk döneminde yetişip öğretmen olmuş aydın bir kadının ve Kurtuluş Savaşı kahramanlarından Yörük Ali Efe’nin yaşamlarından kesitler bulacaksınız.

Tarihi Kemeraltı İnşaat Yatırım Ticaret AŞ (TARKEM) 88. İzmir Enternasyonal Fuarı kapsamında, Kültürpark’taki Tarih ve Sanat Müzesi avlusunda kültür ve tarih sohbetleri düzenliyor. Etkinliğe giderseniz, mutlaka Tarih ve Sanat Müzesi’ni de ziyaret edin. Sizi tam anlamıyla bir zaman yolculuğuna çıkartacak müze, fuar süresince saat 23.00’e kadar ziyarete açık.

***

Yaverinin Sesinden: Bir Başka Atatürk

Diş hekimi, yazar Efe Erginer’in kaleme aldığı “Yaverinin Sesinden – Bir Başka Atatürk” kitabı, 1932 yılında, 31 yaşında genç bir subayken Atatürk’ün yaverliğine atanan ve 10 Kasım 1938 gününe kadar, altı yıl hizmetinde olan Cevdet Tolgay’ın İzmir’deki sessiz sedasız yaşamından kesitler sunuyor. Kitap, Cevdet Tolgay’la yapılan söyleşilere ilişkin, toplam iki saat süren ses kayıtlarından derlenmiş. Efe Erginer’le Kültürpark’taki söyleşimizde Tolgay’la tanışmasını, ilk izlenimlerini, ses kaydı yaptığı süreci, kitabını ve annesinden dinlediği Atatürk’ün ondaki izlerini konuştuk.

Yaverlik kelime anlamı olarak “yardımcı” ya da “resmi asistan” olarak tanımlansa da aynı zamanda bir tür sırdaşlık. Mustafa Kemal Atatürk’ün altı yıl boyunca yaverliğini yapan, onun son döneminin en yakın tanıklarından birisi, sırdaşı olan Cevdet Tolgay aynı zamanda “Atatürk’ün Nöbet Defteri”nde adı yazılı son asker olarak da tarihe geçmiş.

Efe Erginer, Tolgay ile 1985 yılında tanışmış. İzmir’de yaşamını sürdüren Cevdet Tolgay bir dostunun önerisiyle Erginer’in Alsancak’taki muayenehanesine gelmiş. Erginer, “Ona baktığınızda gözünüze ilk çarpan, çok iyi dikilmiş ve tam üzerine oturmuş bir ceket, jilet gibi ütülenmiş bir pantolon, pırıl pırıl boyalı ayakkabılarıydı. Gerçekten çok zarifti. Bu zarafeti kıyafeti kadar konuşmasına da yansıyordu. Konuşması ve duruşu sizi ister istemez bir ciddiyete ve saygıya davet ediyordu, gerçek bir beyefendiydi” diye tanımlıyor Tolgay’ı.

Cevdet Bey’le tedavi için geldiği zamanlarda bolca sohbet ettiklerini, onun Atatürk’ün yaveri olduğunu öğrendiğini anlatan Efe Erginer, dinlediği Atatürk’le ilgili anılardan çok etkilendiğini söylüyor. 1987 yılında Tolgay’ın onayıyla sesini kaydettiklerini, bu kayıtlarda Atatürk’le ilgili çok özel anılarını anlattığını belirtiyor. Erginer, Cevdet Tolgay’ın ses kayıtlarını uzun yıllar saklamış. Atatürk’ün en yakınındaki insanlardan biriyle yaptığı içtenlikli söyleşinin kayıtlarının herkese ulaşacak bir kitaba dönmesini çok istemiş. Ancak bu süreç bir hayli sancılı olmuş. Atatürk’ün son yaverinin anlattığı birbirinden değerli anılar 32 yıl sonra kitaba dönerek, Ağustos ayında okurlarla buluşmuş.

Erginer kitabında sadece Cevdet Tolgay’la yapılmış söyleşiye yer vermemiş. Kitapta Efe Erginer’in Cumhuriyet’e ışık tutan öğretmenlerden birisi olan annesi Gülsüm Varlıol (Erginer) ile Kurtuluş Savaşı kahramanlarından Yörük Ali Efe’den de söz edilmiş. Erginer, Cevdet Tolgay’ın anılarından söz ederken onun gibi Atatürk’ü görmüş, onun döneminde yaşamış ailesindeki insanlardan da söz etmek istemiş. Yörük Ali Efe, Efe Bey’in eşi Şahika Hanım’ın büyük dedesiymiş.

“Yaverinin Sesinden Bir Başka Atatürk” kitabını okuduğumda kitabın bir vefa kitabı olduğunu düşündüm. Kitapta Tolgay’ın anlattığı Atatürk’ü okurken insani yönlerini görüyor ve gerçekten etkileniyorsunuz. Tolgay’ın dile getirdiği kadarıyla Atatürk’ün kendine ait bir eve duyduğu özlemi, yeni kurduğu Cumhuriyet’in değerlerini oturtmak için gösterdiği çabayı, uykusuz gecelerini, çocuklara olan düşkünlüğünü, tuvaletin, duşun yaygın olmadığı bir dönemde temizliğe, hijyen konusuna ilişkin duyarlılığını, ünlü fikir sofralarını, kadınlara ilişkin eşitlikçi ve zarif yaklaşımını, sabrını, kimi zaman yaşadığı yalnızlık duygusunu, kuru fasulye – pilav tutkusunu, dans sevdasını ilgiyle okuyacaksınız.

Cevdet Tolgay kimdir?

1901 yılında Kadıköy – İstanbul’da doğan Cevdet Tolgay, Kasım 1932 tarihinde Mustafa Kemal Atatürk’ün yaverliğine atanmış ve bu tarihten başlayarak 10 Kasım 1938 gününe kadar, altı yıl Atatürk’ün hizmetinde bulunmuş. Bu süre içinde onun katıldığı bütün seyahat, tatbikat ve törenlerde bir omuz mesafesi kadar yakınında ve emrinde bulunmuş.

Atatürk’ün vefatı sırasında da nöbet defterinde adı geçen son nöbetçi subay Cevdet Tolgay olmuş. Atatürk’ten sonra Cumhurbaşkanlarına yaver ve başyaver olarak toplam 11 yılı aşkın süre görev yapan Tolgay, 1951 yılında emekli olmuş. Bir kızı bulunan Cevdet Tolgay 1993 yılında İstanbul’da vefat etmiş.

***

Fuar’da İzmir’e özel birbirinden güzel söyleşiler

Tarih ve Sanat Müzesi avlusunda düzenlenen “kültür ve tarih sohbetleri”nde 18.00 – 19.30 saatleri arasında Prof. Dr. Eser Gültekin’in “Geçmişten Günümüze Kemeraltı Çeşmeleri”, 20.00 – 21.30 saatleri arasında Prof. Dr. Çınar Atay’ın “Kemeraltı Hanları” söyleşileri var.

88. İzmir Enternasyonal Fuarı kapsamında, Resim Heykel Müzesi Sanat Galerisi önünde düzenlenen “Yüz Yüze Sohbetler”in iki konuğu var. Çocukların “Kral Şakir” çizgi roman serisiyle yakından tanıdığı illustrator, grafiker ve yazar Varol Yaşaroğlu 19.00 – 19.45 saatleri arasında konuklarıyla buluşacak. “Sarıyaz, Kara Yarısı”, “Benim Adım Feridun”, “Bangır Bangır Ferdi Çalıyor Evde”, “Dünya Bu Kadar”, “Olduğu Kadar Güzeldik” kitaplarının yazarı, çevirmen Mahir Ünsal Eriş, 19.45 – 20.30 saatleri arasında okurlarıyla bir araya gelecek.

Fuar Lozan Kapısı Girişi’ndeki Kitap Sokağı’nda Heyamola Yazarları İzmir semtlerini anlatmaya, kitaplarını imzalamaya devam edecek. Yurdagül Bezirgan Arar “95’in Kahvesinden Karataş’a İngiliz Bahçesi Yokuşu”, Neslihan Perşembe “Bayramyeri Çocukluğum”, Semra Yeşil Kadaifçioğlu ise “Ege’de Bir Tanrıça Şehri – Selçuk Aslında Efes” kitaplarını okurları için imzalayacak. Semtimizi, ilçemizi anlatan yazarlarla buluşma saat 19.00’da başlayacak.

***

İzmir Kitapları

İzmir Efsaneleri – Yaşar Ürük – Yakın Kitabevi

İzmir’e özgü titiz araştırma kitaplarıyla tanınan yazar Yaşar Ürük, bu araştırma çalışmasında İzmir ve yakın çevresinde var olan tapınak ve heykellerin, tanrı ya da kahramanlarına ait efsanelere yer vermiş. Efsanelerin sınırını ise Antik Dönem “İyonya” olarak belirlemiş. Kitapta Yunan, Roma mitolojisinin yanı sıra Selçuklulardan, Osmanlılardan bu yana anlatılagelen halk öyküleri, efsaneler de yer alıyor.

İzmir’in adı hakkında bilgiyle başlayan kitapta 121 efsaneye yer verilmiş. Kitapta Agamemnon’dan Bahri Baba Efsanesi’nden, Büyük İskender’in Düşü’nden Narkissos Efsanesi’ne, Pergamos Efsanesi’nden Üç Kardeş Kanı Efsanesi’ne alfabetik sırayla yerleştirilmiş birbirinden ilginç masal tadında efsaneler bulacaksınız.

***

Ne okudum?

Telsiz Telgraf İhtiyat Zabiti Tevfik Rıza Bey’in
“Çanakkale Günlükleri”
Hazırlayanlar: V.Türkan Doğruöz, E. Yasemin Yücetürk, Raşit Gündoğdu

Bir amatör telsizci olarak ilgiyle okuduğum, Türkiye İş Bankası Yayınları’ndan çıkan kitabın konusu Çanakkale Savaşı’nda geçiyor. Kitap 17 Kasım 1914 – 18 Şubat 1916 tarihleri arasında Çanakkale’de, Kilitbahir’deki Goncasuyu Telsiz Telgraf İstasyonu’nda yedek subay olarak bulunan Elektrik Mühendisi Tevfik Rıza Bey’in günlüklerinden oluşuyor. İhtiyat Zabiti Tevfik Rıza Bey, cepheye giderken yanına eşi Belkıs Hanım (Tansuğ) tarafından hediye edilen dört cep defterini de alıyor. Savaşı, hissettiklerini ve günlük yaşamını saati saatine kaydediyor. Günlüklerdeki notlardan Kilitbahir’de Rumeli tabyası bulunan Goncasuyu Telsiz İstasyonu’nun dünya harp tarihinde ilk elektronik harp karıştırması yapan istasyonumuz olduğu ortaya çıkıyor. İstasyonda düşman donanmasının telsiz telgraf görüşmeleri izleniyor, düşmanın bir adım önünde olmayı başaran telsizciler tabyaların isabetli atışlarını an be an tabya komutanlığıyla paylaşıyor. Kitaplaştırılan mektupların ve günlüklerin ilginç yanı, hemen hemen tamamının sansürden geçebilsin diye Fransızca yazılması.

***


Efdal Sevinçli “İzmir Basın Tarihi”ni imzalayacak

Tiyatro ve edebiyat üzerine yaptığı araştırmaları, yazıları, çevirileriyle tanınan akademisyen Efdal Sevinçli, İzmir Büyükşehir Belediyesi Kent Kitaplığı’ndan yayınlanan “İzmir Basın Tarihi – Gazeteler Dergiler” adlı kitabını okurları için imzalayacak. Sevinçli’yi okurlarıyla buluşturacak imza günü 21 Eylül 2019 Cumartesi günü, 14.00 – 16.00 saatleri arasında, Alsancak’ta, Kıbrıs Şehitler Caddesi’ndeki Yakın Kitabevi’nde gerçekleştirilecek. Sevinçli, araştırma – inceleme niteliği taşıyan, sadece basın tarihine değil, aynı zamanda 19. Yüzyıl İzmir’inin sosyal, kültürel, ekonomik yaşamına da ışık tutan kitabının imza gününde okurlarıyla söyleşecek.

***

Çok satan kitaplar

– Şehvetiye Tarikatı – İsmail Saymaz – İletişim Yayınları
– Hayat Cesurlara Torpil Geçer – Bircan Yıldırım – Destek Yayınları
– İfşa – Toygun Atilla – Kırmızı Kedi Yayınları
– Kendine Hoş Geldin – Miraç Çağrı Aktaş – Olimpos Yayınları
– Her Şey Değişir – Anette Inselberg – Destek
– Yetişin Çocuklar – Selçuk Şirin – Doğan Kitap
– Beyaz Zambaklar Ülkesinde – Grigoriy Petrov – Koridor Yayınları
– Livaneli’nin Penceresinden – Zafer Köse – Doğan Kitap
– Tarikat Kuşatmasındaki Türkiye – Rıza Zelyut – Kaynak Yayınları
– Bir Ömür Nasıl Yaşanır / İlber Ortaylı / Kronik Yayınları

Bu liste Duvar Kitabevi, Kitapsan, Kırmızı Kedi Kitabevi, Pan Kitabevi ve Yakın Kitabevi katkısıyla oluşturuldu.